Phóng sự của Liêu Thái/Người Việt
LTS: Bồng Miêu là mỏ vàng được coi là lớn nhất Việt Nam thuộc xã Tam Lãnh, huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam. Tại đây, hôm 25 tháng 8, đã nổ ra vụ bạo động với 500 người dân thuộc ba thôn An Lâu 1, An Lâu 2 và Bồng Miêu đã đánh trả lực lượng công an sau khi anh Dương Văn Yên, 19 tuổi, vào bãi thải của nhà máy vàng Bồng Miêu mót quặng bị công an bắt và tra tấn bằng cách dí roi điện vào vùng kín. Vừa qua, ký giả Liêu Thái, cộng tác viên của Người Việt đã có chuyến đi về Bồng Miêu để tìm hiểu về cuộc sống ngột ngạt của người dân ở đây sau vụ bạo động.
***
Những người đàn ông sống thấp thỏm lo sợ
Lẽ ra những người đã hẹn sẽ gặp tôi vào sáng hôm sau tại thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Nhưng rồi họ không đến, tôi gọi điện thoại hỏi, họ nói có lý do đặc biệt, nhưng sẽ đến gặp tôi sau.
Hôm hẹn gặp tại một quán cà phê ở Tam Kỳ, tôi hỏi quán nào, họ không trả lời, họ nói mười lăm phút nữa sẽ cho tôi biết tên quán. Vậy là càng khó hiểu hơn, tôi đồng ý gặp và đợi mười lăm phút.
Tại một quán cà phê trên đường Lê Lợi - thành phố Tam Kỳ, người bạn đã đến gặp họ trước tôi chừng mười lăm phút, sau đó anh mời hai người này sang một quán khác.
Ðương nhiên, đúng như tôi dự đoán, trên đường đi, có hai người khác bám theo, anh bạn khéo léo cắt đuôi những người đi theo và dắt hai người cần gặp vào một điểm mà chúng tôi có thể cùng nói chuyện.
Nhưng chừng mươi phút sau tôi lại quyết định không ngồi quán nữa, về thẳng nhà anh bạn tôi, anh này là một tay chịu chơi, đáng tin cậy, nói chung là nhà kín cổng cao tường. Ở đây, anh bạn khéo léo ra vườn tưới cây và chúng tôi nói chuyện thoải mái. Ðến lúc này, hai người đàn ông cho tôi biết là họ bị đe dọa và theo dõi từ hôm tôi liên lạc với họ.
Hai người mà tôi phải nhiều lần hẹn và nhiều lần cắt đuôi không ai khác là ông Thanh, cha của em Dương Văn Yên và anh H. (một người tôi đã lỡ hẹn hôm tuần trước, khác với anh H.). Ông Thanh đã photo một xấp biên bản gửi cho tôi trước đó qua đường nhà xe, và lần này ông đi để bổ sung thêm những chi tiết còn thiếu. Anh H. thì đến kể cho tôi nghe chuyện anh đã bị kết án 12 năm tù như thế nào...
H. là bộ đội đi 'K' (chiến trường Campuchia những năm 1979), khi về quê (Bồng Miêu), anh cưới vợ và đi làm công nhân mỏ vàng. Làm được một thời gian, anh thấy công việc quá nguy hiểm mà mức lương cũng không đủ cho anh xoay xở nuôi mẹ già, vợ và mấy đứa con. Anh nghỉ việc, chuyển sang chăn nuôi, làm rừng, làm vườn.
Thoạt đầu anh nuôi mấy con bò giống, sau đó anh nhân ra thành đàn năm sáu mươi con, anh được dân trong xã mệnh danh là “H. bò,” công việc làm ăn ngày càng tiến triển, anh bắt đầu nghĩ đến kinh doanh, mua bán thức ăn, hàng tạp hóa. Anh mở quầy tạp hóa cho vợ anh bán và tiếp tục khai thác quĩ đất bỏ không để trồng keo lá tràm, trồng dó bầu (loại cây tích tụ trầm). Năm 2006, anh khai thác mấy hecta đất bỏ trống, đồi trọc, cũng trong năm này, bà con trong làng và cán bộ xã thi nhau khai phá đất trống đồi trọc để trồng rừng. Mọi việc tường chừng như suôn sẻ.
Những điều vô lý
Nhưng đến năm 2007, có chỉ thị mới (không rõ chỉ thị của ai vì người dân không nhìn thấy công văn hay thông báo gì...), công ty Bồng Miêu mở thêm đường rừng để thuận tiện cho việc khai thác vàng. Một số đường được mở ra, đường đi ngang qua rừng mới trồng, trong đó có rừng của một số người trong làng và rừng của ông Vinh Phó chủ tịch xã. Mọi người không ai dám nói gì, riêng anh H. thấy rừng dó bầu của mình bị chặt phá ngang ngửa, xót của, hỏi ra thì thấy công ty không có chế độ đền bù cho anh và bà con, chỉ đền bù cho ông Vinh phó chủ tịch xã sáu triệu đồng, trong khi ông này bị thiệt hại ít nhất.
Anh thấy vô lý, vì rừng nào cũng là rừng, cũng là mồ hôi, nước mắt của bà con đổ xuống mới xanh lên được, sao lại bù cho quan mà không đền cho dân, gần ba trăm hộ dân thôn 10 cũng có rừng bị phá mà không ai có đồng nào... Anh lên tiếng, viết đơn khiếu nại, yêu cầu đền bù. Nhưng kiện mãi chẳng thấy trả lời, anh tiếp tục mang đơn lên cơ quan huyện, rồi lên tỉnh. Anh quyết đòi cho ra lý lẽ, cho được công bằng.
Trong thời gian này, anh bắt đầu hoang mang lo sợ vì mỗi tối luôn phải nhận những cuộc điện thoại lạ, đe dọa giết anh, tuy nhiều giọng nói khác nhau, nhưng đều có chung nội dung: “Mày muốn chết à? Tao sẽ cho mày chết nghe con!...” Anh bắt đầu thấy lo và đi đâu cũng nhờ một người em họ cùng đi.
Thế rồi khi anh mang đơn xuống đến cơ quan tỉnh thì cũng là lúc anh nhận được giấy triệu tập, kêu án của tòa án huyện Phú Ninh với nội dung anh H. đã xâm phạm tài sản quốc gia, đã phá hoại và chiếm đất rừng trái phép. Và sau đó không lâu anh bị kết án 12 năm tù treo, mười hai triệu đồng tiền phạt (so với mức nhận đền bù nếu có thì nặng gấp đôi lần) và anh hoàn toàn không được nhận đồng đền bù nào vì anh đã chiếm dụng rừng trái phép...
Anh thấy vô lý vì tất cả mọi người cùng làm, sao một mình anh chịu trận, vả lại nếu bắt thì bắt mấy người cán bộ đã khai thác, trồng đến cả trăm hecta rừng dó bầu, keo lá tràm, sao không nghe nói gì tới họ mà bắt mỗi mình anh? Vả lại khi anh đánh tiếng đòi công bằng thì có nhiều người khác có rừng cũng làm theo anh, như vậy kết án anh có phải là để phủ đầu, để hăm dọa những người có ý định đòi công bằng?! Anh tiếp tục mang đơn đi kiện.
Và những cánh rừng... ma
Trở lại chuyện những cánh rừng, tuy anh H. bị kết án vì tội phá rừng, chiếm rừng, phải thụ án và mất trắng những vạt rừng mình đã bỏ công trồng trọt, chăm bón. Nhưng những cán bộ trong thôn, xã và mấy người có thế lực trong làng thì vẫn còn nguyên rừng của họ, không ai bị tịch thu hay bị hỏi han gì...
Nhìn lại cánh rừng của bà Anh (vốn là dân buôn gỗ trong một thời gian dài trước đậy, khi mà rừng đóng cửa, bà Anh vẫn ngang nhiên “buôn gỗ,” theo lời anh H. nói thì bà Anh là một trùm lâm tặc) gần sáu chục hecta xanh tốt, vẫn trong quyền sử dụng của bà Anh, nhìn cả trăm hecta đất thuộc về cán bộ huyện, cán bộ xã. Thậm chí những phần đất bồi, đất lấp trên mặt sông Bồng Miêu cũ giờ thành đất của cán bộ, tuy mặt đất im lặng vậy chứ chúng đã được ngấm ngầm chia lô, thay tên đổi chủ với thần núi thần sông từ lâu rồi.
Và bây giờ, mỗi khi bà con nhìn ra cánh rừng, họ không còn nghĩ tới đại ngàn bao la cùng những câu chuyện huyền bí, thân thuộc, mà họ nghĩ đến những trận khói độc, những mảnh rừng phân nhỏ thành lô, những ngôi nhà tương lai sẽ mọc chễm chệ trên đồi.
Ðương nhiên, những ngôi nhà là của con người xây ra, nhưng nó xây ra không mang lại cảm giác gần gũi ấm áp giữa con người với con người mà nó được xây để phô trương sức mạnh, quyền thế của một nhóm người và cho nhiều người dân tự thấy mình nhỏ lại, thấp cổ bé họng và dần trở nên xa lạ với mảnh đất nhiều đời cha ông họ đã bám trụ, khai phá... Và nỗi lo mồ mả cha ông sẽ bị cày xới trong mục đích khai thác vàng, khai thác quĩ đất của bà con trong xã không phải là chuyện mơ hồ, huyễn hoặc nữa. Có vẻ như chuyện ấy đang đến rất gần.
Như anh H. nói, khu vực Bồng Miêu là một cái tổ mối rộng lớn, người dân ở bên trên, nhìn núi rừng tưởng là còn hoang sơ nhưng bên dưới lòng đất hàng ngàn cây số đường hầm xuyên qua lưới lại dưới ấy, và đồi núi ngày một trơ trọc, người ta thi nhau lấy đất, lấy quặng và đào hầm... Môi trường mỗi lúc một hư hao, không thấy một biện pháp nào cho việc bảo vệ môi trường cả!
Và mối bất hòa giữa bà con trong thôn với người của công ty ngày càng lớn, nhất là chuyện bảo vệ công ty Bồng Miêu đánh người, chuyện này lặp đi lặp lại nhiều lần, cho đến năm 2008, bà con nổi dậy đánh lại bảo vệ một trận nảy lửa. Và kết quả là có khá nhiều bảo vệ bị đánh trọng thương, công ty bảo vệ rút hẳn về Sài Gòn, thay vào đó là công an có mặt khắp nơi trong thôn. Nếu không phải là người trong làng, rất khó để phân biệt đâu là dân, đâu là công an chìm... Bà con vẫn phải sống, làm việc, núi rừng ngày một trơ trọi.
Ðất đai mỗi lúc thêm rỗng ruột và lòng người mỗi lúc thêm trống rỗng, mất niềm tin vào chính quyền. Có thể nói chuyện cá lớn nuốt cá bé, kẻ mạnh đè kẻ yếu và kẻ có thế lực hại kẻ cô thế diễn ra ở Bồng Miêu một cách rõ ràng, điển hình.
Chính vì vậy mà lòng người cũng phân ly năm bảy đường, không biết đâu mà lần. Và hơn hết, khi niềm tin không còn, thì e rằng câu chuyện công an đánh dân, công ty ép dân, chính quyền qua mặt dân sẽ còn diễn ra dài dài trên đất này và chuyện dân phản đối, đập phá để rồi lại bị ghép tội bạo động, cướp tài nguyên... Bị bắt nhốt, bị tù, rồi ra tù, bị ép, bị đánh để rồi nổi dậy chống đối có lẽ còn diễn ra dài dài...
Khi người ta đã mất niềm tin và xem thường cái bộ máy quản lý họ! Và câu chuyện người dân bạo động, đập phá, chống lại công an, tuyên bố sẵn sàng sống mái với chính quyền vào ngày 24, 25 tháng 8 năm 2010 tại công ty vàng Bồng Miêu là một câu chuyện tức nước vỡ bờ... không hơn không kém!
No comments:
Post a Comment